یادداشت/ جواد دهقانی‌آرانی
آیین سنتی مذهبی قالیشویان مشهداردهال کاشان
مراسم و آیین سنتی مذهبی قالیشویان از سنت‌های چندصد ساله است كه در دومین جمعه مهرماه هر سال در مشهد اردهال كاشان برگزار میشود.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا- مراسم قالیشویان نمایش واقعه شهادت سلطانعلی بن محمد باقر(ع) در سال 113 هجرت در سرزمین مشهد اردهال و نحوه خاكسپاری این امامزاده جلیل‌القدر توسط اهالی فین كاشان است كه هرساله با تعصب و غرور خاصی معمولاً در یكی از روزهای میان نهم تا پانزدهم مهرماه برگزار میشود كه به روز قالیشویان معروف است.
یك هفته پیش از مراسم قالیشویان، معمولا در نخستین جمعه از فصل پاییز، مراسم جار در كاشان برگزار میشود. این جمعه كه در میان كاشانی‌ها به جمعه جار معروف است، روز فراخوانی مردم به مراسم قالیشویی در مشهد اردهال است.
جمعه جار پیام‌آور فرارسیدن سالروز شهادت شهید دشت اردهال، امامزاده مظلوم، حضرت سلطانعلی بن امام محمدباقر (ع) و روز موعود برای گردهمایی طایفه فینی است.
هر سال در روز جمعه جار، چند جارچی در محلات فین و محله بازار كاشان و روستای خاوه از روستاهای كاشان راه می‌افتند و گشت‌زنان به روش و سنت آبا و اجدادی خود با بانگ بلند و آوازی خاص ندا در می‌دهند و مردم را از فرا رسیدن روز موعود قالیشویان و هفته زیارت امامزاده سلطانعلی(ع) آگاه می‌كنند.
خبر جمعه قالیشویان به سرعت میان اقشار مردم، بازاریان و پیشه‌وران و دستفروشان دهان به دهان میشود و در كمتر از یكی دو روز در همه شهرها و دهات از جمله شهرهای نطنز، قم، محلات، ساوه، دلیجان، یزد، آشتیان و اصفهان پراكنده میشود.
جارچیان با رساندن این پیام، همه مردم به‌ویژه زائران و فروشندگان صاحب نذر را كه باید هرساله در قالیشویان شركت داشته باشند به تكاپو و فراهم‌كردن اسباب و توشه زیارت و تهیه جا و مكان برای سكونت در مشهد اردهال وامی‌دارند.
تكاپوی سفر بیش از همه قشرها در میان كاسبكاران و بازاریان چشمگیر است. بازاریان و فروشندگان برای عرضه و فروش كالاهایشان در مشهد اردهال با یكدیگر به رقابت می‌پردازند و می‌كوشند تا هر یك پیش از آغاز مراسم غرفه‌ای یا حجره‌ای مناسب در بازارچه و یا صحن پاپك و یا صحن‌های دیگر به دست آورند.
تعیین روز قالیشویی و اعلام آن به مردم به عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین است. این گروه روز مراسم قالیشویان را معمولا در دومین جمعه پاییز تعیین می‌كنند.
مراسم جار طبق سنت قدیم هنوز در منطقه پابرجا و انجام میشود، اشعاری كه جارچیان می‌خوانند اشاره به فرارسیدن سالگرد واقعه شهادت امامزاده و لعنت‌هایی كه به دشمنان و قاتلان امامزاده می‌فرستند، دارد.
اشعار این است:
یا ای مستمع بر این وصیت شور و غوغا كن
فغان و ناله بر سلطانعلی فرزند زهرا كن
به سال 113 هجرت شیعیان خاص
روان گشته بر سوی مدینه از سر اخلاص
برفتن در مدینه خدمت آن خسرو خوبان
بگفتند ای امام پنجمین ای رهبر جانان
نداریم پیشوائی یا محمد رحم بر ما كن
یكی از نور چشمانت روان در همراه ما كن
امام پنجمین فرمود چرا از دیده خونبارید
یقین از اهل فین و مردمان چهل حصارانید
یكی از نور چشمانش همره آنها روان كرد
كه نامش حضرت سلطانعلی(ع) نوباوه زهرا
سه ساله آن شاهزاده بود اندر اردهال و فین
بهار در خاوه بود آن زمستان در دیار فین
لشگریان قد علم كردند بهر قتل آن سرور
به نام حارث ملعون و زرین كفش بداختر
گرفتن دور آن خسرو لب تشنه از هر سو
كه این شه‌زاده دارد زور و بازوی علی اكبر
بیادم آمد آن وقتی كه گفت باد صبا یكدم
سلام از من رسان بر اهل فین برگو به یارانم
اول به خدای حی داور صلوات
دوم به رسول حی سرمد صلوات
سوم به علی و یازده فرزندش
بر زاده پاك نور احمد صلوات
در كرببلا به شمر ملعون لعنت
بر حارث زرین كفش و زید رافیون لعنت
از بهر جفا بر شمر ملعون لعنت
در كرببلا به پاك مردان صلوات
اگر خسته جانی بگو یا علی
اگر ناتوانی بگو یا علی
به رفت سوی مشهد اردهال
به یاری یار خدا یا علی
روز جمعه قالیشویان ده‌ها هزار زن و مرد از شهرها و روستاهای ایران، به‌ویژه از آبادی‌های حاشیه كویر برای حضور در مناسك قالیشویان و تماشای آداب آن در مشهد اردهال گردهم می‌آیند.
حاشیه‌نشینان كویر این منطقه از ایران حضور در مناسك قالیشویان و زیارت امامزاده سلطانعلی(ع) را در آغاز هر پاییز از فرائض مذهبی خود می‌انگارند. این زائران مؤمن ثواب زیارت امامزاده و حضور در مراسم قالیشویان را با زیارت مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت امام حسین علیه‌السلام و حضور در كربلا برابر می‌دانند.
مراسم اینگونه آغاز میشود كه پس از سخنان خطیب، یكی از ریش سفیدان یا روحانی اهل فین كاشان اعانه‌ای را كه از فینی‌ها جمع كرده است به‌عنوان هدیه و شیرینی به متولی یا سرپرست خادمان آستانه می‌دهد و درخواست آوردن قالی مخصوص امامزاده شهید را از آستانه مبارك حضرت امامزاده سلطانعلی(ع) می‌كند. خادمان یك تخته قالی پیچیده شده را كه رویش یك تكه پارچه سبز كشیده‌اند از داخل حرم امامزاده بیرون می‌آورند و به بزرگان فینی می‌سپارند.
جوانان فینی با دیدن قالی به شور و هیجان می‌آیند و با بانگ و فریاد «یا حسین، یا حسین» برای به‌دست آوردن قالی به سوی آن هجوم می‌آورند و آن را از بزرگان فینی می‌گیرند این قالی سمبل جنازه مطهر امامزاده است و قالیشویان همانند جسدی كه می‌خواهند به خاك بسپارند.
از آنجایی كه به خاكسپاری امامزاده توسط مردم فین كاشان صورت گرفته بنابراین در طول مراسم حمل قالی كه تمثیلی از پیكر حضرت است غیر از اهالی فین كاشان هیچ‌كس دیگری حق دست زدن به قالی را ندارد و تنها با عزاداری و سینه‌زنی می‌توانند جمع قالیشویان را همراهی كنند.
جوانان در پناه انبوه مردان چوب به دست (چوب به عنوان سلاح رایج در آن زمان بوده است) قالی را در حالی كه گاهی بر روی دوش و گاهی بر روی دست دارند از میان جمعیت می‌گذرانند.
تشییع‌كنندگان از همان راهی كه آمده بودند با «قدم سعی» یعنی با گام‌هایی تند و شتابان و گاهی دوان دوان و با هیاهو و ولوله، قالی را به سرچشمه نهر شازده حسین در میدان مقابل زیارتگاه می‌برند.
با قدم سعی در بردن قالی را به سر آب تمثیلی از كوشش هاجر به رساندن اسماعیل به چشمه آبی در صحرای خشك و تفیده مكه گرفته‌اند.
پیشاپیش دسته حاملان قالی، مردی میان‌سال از اهالی چهل‌حصاران كاشان، سوار بر اسب حركت می‌كند.
این مرد با خود یك جانماز ترمه را در حالی كه بر روی شانه راستش گذاشته، حمل می‌كند، این جانماز را مظهر و نمادی از جانماز حضرت امامزاده سلطانعلی(ع) می‌دانند و این مرد چهل حصارانی از نوادگان جانمازدار حضرت به شمار می‌رود.
در پی حامل جانماز، گروهی از مردم اهل روستای خاوه كاشان در جلو قالی عزاداری كرده و عَلَمی را كه با پارچه‌های سبز پوشیده شده است، می‌كشند. فینی‌ها و دسته حاملان قالی نیز به دنبال علم با بانگ «الله‌اكبر» و «حسین حسین»گویان راه می‌سپارند و پیاپی چوب‌هایشان را در هوا تكان می‌دهند.
گروهی از جوانان فینی در تمام مسیر همگام و همراه با دسته حركت می‌كنند و گذرگاه را برای گذر دسته باز نگاه می‌دارند، در طول راه، سلاخان گوسفندان یا گوساله‌هایی را كه صاحبان نذر، گوشت یا خون آنها را نذر كرده‌اند، پیش پای حاملان قالی ذبح و قربانی می‌كنند.
گرد و غباری كه از زیر گام‌های كوبنده و شتابان جوانان فینی به هوا برمی‌خیزد، بسان سپاه خشمگینی می‌ماند كه به قصد انتقام و خونخواهی به قلعه و دژ دشمن حمله كرده‌اند.
جوانان با چوب‌های چرخان در آسمان، همچون امواجی در پس این پرده غبار، خیزان و پویا پیش می‌روند تا خود را به سرچشمه آب برسانند. قالی‌كشان قالی را در كنار نهر روی زمین می‌گذارند و دور آب، حلقه می‌زنند و چوب‌هایشان را پیاپی در هوا تكان می‌دهند. در این هنگام، یعنی پیش از آداب شستن تمثیلی قالی امامزاده، مراسم لعن‌خوانی بر دشمنان حضرت انجام می‌گیرد.
پس از پایان آداب شست‌وشو، قالی را دوباره به دوش می‌گذارند و از گذرگاهی در پای كوه اردهال كه به در شرقی آستانه امامزاده منتهی میشود به صحن سردار یا صحن فینی‌ها می‌برند. در بازگرداندن قالی به آستانه، اهالی روستای خاوه كاشان و شماری از فینی‌ها در دسته‌ای پیشاپیش حاملان قالی و فینی‌های چوب به دست، سینه می‌زنند و آرام و سنگین نوحه می‌خوانند و دم می‌گیرند. چوب به‌دستان در تمام طول راه با تكان دادن چوب‌هایشان و نهیب و تهدید مردم را از نزدیك شدن به قالی و دست زدن به آن دور و باز می‌دارند.
در صحن سردار (عامر بن ناصر)، فینی‌ها چوب به‌دست چند دور در حیاط صحن و در پیرامون چوب می‌گردند، بعد، قالی را به بالای صفه در ایوان بقعه می‌برند. در ایوان ، چند تن از بزرگان مردم فین و خاوه كه در انتظار قالی هستند به سوی حاملان قالی پیش می‌روند كه قالی را بگیرند، لیكن جوانان از تحویل دادن قالی سر باز می‌زنند و با تكان‌دادن چوب‌هایشان بزرگان فینی و خاوه‌ای را از نزدیك‌شدن به قالی دور می‌كنند. سرانجام پس از كشمكش‌های بسیار و در لحظه‌هایی حساس و پرهیاهو و در زیر بانگ و فریاد «حسین حسین» و «الله اكبر، الله اكبر»، بزرگان فینی قالی را از جوانان می‌گیرند و به نمایندگان خاوه‌ای تحویل می‌دهند. خاوه‌ای‌ها قالی را با تشریفات و احترامی خاص به داخل حرم می‌برند و به خدام آستانه تسلیم می‌كنند.
مراسم قالیشویان بعد از ظهر جمعه در فضایی آكنده از غم و افسوس و در برابر هزاران چشم اشك‌آلود پایان می‌یابد.
انتهای پیام/4117/4062/
انتهای پیام/
